بشنو این نی چون شکایت  می کند               از   جدائی ها   حکایت           می کند

کز    نیستان   تا    مرا      ببریده اند                 در   نفیرم   مرد  و      زن     نالیده اند

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق               تا   بگویم      شرح     درد      اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش              باز  جوید  روزگار     وصل        خویش

من  به  هر  جمعیتی   نالان    شدم                 جفت بدحالان و خوش حالان    شدم

هر  کسی  از  ظن  خود  شد یار من                 از  درون    من  نجست    اسرار   من

سر   من  از   ناله  من   دور   نیست                 لیک چشم  و گوش را آن نور   نیست

تن  ز جان و جان ز تن مستور نیست                 لیک  کس را دید جان دستور   نیست

آتش است این بانگ نای و نیست باد                هر  که  این  آتش  ندارد   نیست   باد

آتش  عشق  است  کاندر  نی   فناد                 جوشش عشق است کاندر می  فتاد

نی ؛ حریف  هر  که  از  یاری     برید                  پرده هایش   پرده های    ما       درید

همچو  نی  زهری   و تریاقی  که دید                 همچو نی دمساز ومشتاقی که  دید

نی  حدیث   راه  پر    خون   می کند                   قصه های  عشق  مجنون    می کند

محرم این هوش جز بیهوش   نیست                  مر زبان را مشتری جز گوش   نیست

در  غم  ما   روزها   بیگاه           شد                   روزها   با    سوز ها     همراه     شد

روزها   گر   رفت  گو  رو باک  نیست                   تو بمان ای آن که چون تو پاک نیست

هر  که  جز  ماهی ز آبش  سیر  شد                   هر  که  بی روزیست  روزش دیر شد

در  نیابد  حال  پخته    هیچ         خام                   پس  سخن    کوتاه   باید      والسلام

سخني چند در باره اين ابيات

حكايت ني  و شكايت از جدائي ها شرح درد هجرانيست كه به جان آدمي ريشه دوانده است

مولانا جلال الدين محمد بلخي خود از زبان نيي كه از نيستان وصال بريده شده و در صحراي 

تنهائي از جدائي نوع بشريت به ناله در آمده است سخن مي گويد و به دنبال كسي مي گردد

كه سينه ائي جگر سوخته از هجران داشته باشد تا بااو بتواند درباره درد هجران و شوق اشتياق

صحبت كند . 

از سه بيت اول درمي يابيم كه امر قطعي جدائي را انساني عارف هم چون مولانا درك مي كند

و در ناله هاي او گريه هاي تمام انسان ها را مي توان شنيد پس اولين قدم در رسيدن به سرحد

 وصول آگاهي وشناخت جداافتادگي ما  مي باشد . معرفت به جدائي در مراحل ديگر ما را به

 سوي بي سوها رهنمون خواهد شد.

با توجه به اين اصل كه اگر كسي گمشده اي داشته باشد هميشه به دنبال گمشده خويش 

خواهد گشت انسان آگاه به جدائي در جستجوي اصل خود عمر كوتاه خواهد كرد .

مولانا به اين عدم آگاهي انسان اشاره كرده و مي گويد او در هر محفل وجمعيتي كه بوده

از جدائي سخن گفته ولي هر كسي مطابق حدس و گمان خويش -نه آگاهي - از سخنان

او برداشت كرده واز اسرار و حقايق سخنان او چيزي عايد آن افراد نشده است

با آنكه اسرار گفته هاي مولانا به عنوان انسان عارف در ناله هاي او شنيده مي شود و لي 

 چشم و گوش ناآگاهان از ديدن و شنيدن اين اسرار به علت عدم آگاهي عاجز هستند.

در ادامه مولانا از عشق سخن به ميان مي آورد و متذكر مي شود اين ناله هاي ني 

آتش عشقيست كه زبانه كشيده  و باد تو خالي نيست . و معتقد است كه اگر كسي

 اين آتش عشق را نداشته باشد مرده اي بيش نيست .

بيت :

دلي كه آتش عشقي نسوزدش دل نيست      سبوي كوره نرفته هنوز جز گل نيست

در باور مولانا عشق باعث تمامي تغييرهاست 

عشق به وصال عامل ناله نی درونی مولاناست و همانگونه که اشتیاق شراب به کمال 

باعث جوشش اوست ؛ جوشش درون عارف ؛او را به ناله وا میدارد تا راهی به سوی وصال

باز کند.

به نظر مولانا صدای نی که همان ناله عارف آگاه و روشن ضمیر از جدائی می باشد 

می تواند آنهائی را که به درد جدائی دچار شده اند یاری کرده  و باعث دریده شدن

پرده ها وحجابات مانع وصول گردد .

آواز نی یا همان سخنان مولانا (عارف) هم به صورت زهر که درد را بیشتر می نماید 

وهم به صورت پاد زهریا دارو که تسکین دهنده درد است عمل می کند ؛ یعنی برای 

آنهائی که درد هجران را نکشیده و شوق اشتیاقی ندارند ارمغانی به جز تلخی و 

زهر الودی ندارد ولی در عوض به انسان های درد آشنا و عاشق وصول به حقیقت 

حکم دارو و تریاق را دارد.

نی (عارف) در حالی که خود مشتاق رسیدن به کمال و وصال می باشد می تواند

دمساز و هم صحبت عاشقان بی قرار وصال باشد و آنها را به وادی وصال راهنمائی 

نماید .

راه عشق راهی پر مخاطره است ؛ راهیست که عاشق  در آن بایستی از خویشتن

خویش  همچون مجنونی گذشته و به سر منزل  مقصود برسد و این موضوع در ناله

نی درونی عارف دیده می شود و این مطلب جز برای کسی که در راه عشق ازخود

گذشته معلوم نمی شود.

مولوی در پایان این بخش از مثنوی از گذشت عمر در غم جدائی وناله و سوز وگداز 

عاشق سخن به میان می آورد و یاد آور می شود نباید پروائی از گذشت عمر داشت

و باید برای ماندگاری عشق به وصال نگران بود

مولانا عشق را به آب که هستی بخش زندگیست  و عاشق را به ماهی تشبیه

می کند و همانگونه که ماهی هیچ وقت از آب سیر نمی شود عاشق نیز از عشق

روی گردان نمی گردد و این را موهبت و روزی الهی می داند و معتقد است ؛

آن کسی که عاشق نیست بی روزیست و عمر او رو به زوال می گراید و عاشق و 

عشق بی زوالند.

در بیت پایانی این بخش مولانا به این دلیل که انسانهای معمولی پخته نشده در 

کوره عشق؛ واقف حال و روزگار عاشق نمی شوند سخن خود را خاتمه می دهد.

مثنوی معنوی مولانا جلال الدین بلخی شرح درد جدائی ودور افتادگی روح بشریت از 

اصل خویش است.

درد آوارگی در برهوت لم یزرع دنیا و جدائی از بهشت سبز معنویت

حکایت مثنوی نی ناله جدا افتاده از نیستان وصال و  بیان طریقت علاج  آن است  که

به کدام حیلت می توان از کمند هجران رها شد و به مرتبه وصول و یقین رسید.

در مقدمه دفتر اول  مولانا در توصیف مصحف مثنوی  آورده:

((این کتاب مثنویست ؛و آن اصول اصول اصول دین است و در باره کشف رازهای وصول

به حق وحقیقت و رسیدن به یقین است))

آشکارا باید اذعان کرد مثنوی کتابتیست برای خداشناسی  و  راهی برای   پشت سر

گذاشتن کویر آوارگی و رسیدن به ساحل دریای وصول ومعرفت

مثنوی چراغیست که می توان با  آن ظلمت شب  تاریک تنهائی خویش را شکست و

خود را به صبح صادق وصول رساند.

به آن امیدم که در محضر مولانا درد را شناخته  و  راه  علاج علت  را  بدانیم و روی به 

بی سو کنیم .

در بخش نی نامه این مجموعه به بررسی مطالب مشروحه در مثنوی خواهیم پرداخت.

اگر نيت يك ساله داريد ؛گندم بكاريد.

اگر نيت ده ساله داريد؛ درخت بكاريد.

اگر نيت صد ساله داريد ؛انسان تربيت كنيد.

دل و دين و عقل و هوشم همه را به آب دادي

                         ز  كدام  باده  ساقي  به       من  خراب دادي

دل  عالمي  ز  جا  شد  چو حجاب بر گشودي

                         دو  جهان  به  هم برآمد چو به زلف  تاب دادي

در  خرمي  گشودي  چو  جمال  خود   نمودي

                         ره   درد  و  غم  ببستي چو  شراب ناب دادي

همه  كس  نصيب  دارد  ز  نشاط و شادي اما

                         به  من  غريب   مسكين غم بي حساب دادي

زلب شكر فروشت دل ((فيض ))خواست كامي

                         نه  اجابتم  نمودي   نه   مرا         جواب دادي

تخته   اول  كه  الف   نقش   بست           بر  در   محجوبه    احمد   نشست

حلقه  حي  را  كالف   اقليم     داد           طوق   ز    دال   و  كمر از ميم داد

لاجرم  او  يافت   از  آن ميم  و دال           دايره    دولت   و    خط        كمال

بود  در   اين  گنبد   فيروزه  خشت           تازه   ترنجي   ز  سراي     بهشت

رسم   ترنجست   كه   در   روزگار            پيش   دهد    ميوه  پس  آرد   بهار

كنت   نبيا   چو   علم    پيش    برد           ختم   نبوت   به    محمد       سپرد

مه  كه   نگين دان زبرجد  شدست            خاتم  او   مهر      محمد   شدست

گوش جهان حلقه كش ميم اوست           خود دو جهان حلقه تسليم  اوست

خواجه  مساح  و   مسيحش غلام            آنت   بشير  اينت   مبشر   به   نام

امي   گويا    به   زبان          فصيح           از    الف    آدم   و   ميم     مسيح

همچو   الف  راست  به  عهد و وفا           اول    و    آخر    شده    بر      انبيا

امروز سال روز طلوع آفتاب رسالت از مشرق خلقت است ؛خورشيدي 

كه جهان در سايه پرتو انوار لايزليش از   ظلمت جهالت رهائي يافت  و 

خود را  در سرزمين نور ديد .

خاتمي كه اولين  برگزيده خداوندگار  است و  تا جهان باقيست ؛ مردم 

هر دوره اي از فيوضات معنوي وجود آن بزرگوار بهره خواهد جست.

پيامبري كه آمدنش را مرسلين پيشين  بشارت داده بودند  و با آمدنش 

جهان غرق نور  و خواب ستمگران به رويائي آشفته بدل گرديد.

طاق كسري ترك برداشت .

بشير ونذيري بود كه بشريت را به انسانيت خويش فرا خواند .

به اميد آنكه مريد ره پوي آن مراد باشيم.

ياد    ايامي  كه  در گلشن  فغاني    داشتم          در   ميان  لاله  و  گل      آشياني داشتم

گرد  آن شمع  طرب  مي سوختم  پروانه  وار         پاي  آن  سرو  روان  اشك    رواني داشتم

آتشم بر جان ولي از شكوه  لب خاموش بود          عشق را از اشك حسرت ترجماني داشتم

چون سرشك از شوق بودم خاكبوس درگهي         چون  غبار  از  شكر سر  برآستاني داشتم

در  خزان  با  سرو و نسرينم  بهاري تازه  بود          در  زمين با  ماه  و  پروين آسماني داشتم

درد  بي عشقي ز جانم برده طاقت ورنه من          داشتم       آرام      تا  آرام  جاني داشتم

بلبل  طبعم  رهي  باشد  ز تنهائي   خموش         نغمه ها  بودي  مرا  تا     همزباني داشتم

با هم زمانی آغاز امامت حضرت ولی عصر و کریسمس ؛ جشن مسیح ؛

دلم می خواد حرف بزنم نمی دونم   از کجا صحبتمو   شروع کنم ؛ موندم 

چی بگم. تو دلم غوغائیه .  مسیح یه مرد بزرگ خداست و امام عصر قلب

عالم امکانه ؛ اینا باهم دیگه در ارتباطن ؛اولیا و اوصیا و پیمبرانی که  از اول 

خلقت  اومدن  همشون برای اثبات حقانیت این آخری اومدن و درست مثل 

یه معادله ریاضی هموشون  برا اثبات جواب  اومدن .

مثل  یه بچه  که  می خواد به  مهمونی بره ذوق برم داشته ؛ در آئینه دلم 

به خودم نگا می کنم ؛ چی دارم ؟ می تونم مهمونی  برم یا نه ؟درس که

نگا می کنم چیزی ندارم ؛  نه لباس خوبی  نه  آمادگی  خوبی ؛    شرمم 

 میشه در خونشونو بزنم .چکا کنم؟ موندم . زانوی غم بغل گرفته نشسته 

 تو فکر چاره کارم ؛  یهو  یه  فکری  اومد سراغم؛  اینی که الان من تو فکر 

 آقام یه سعادته ؛مگه نه؟ دلم جرات و جسارتی پیدا می کنه ؛  الان دیگه 

 می خوام  از امام بگم . میتونم؟  دیروز پریروزا  اونچنون  که  او می خواس 

 بودم راست جسینیش نه ؛نبودم ؛ الان چی دارم بگم ؟ آیا لطف خدا شامل 

  من می شه  به  اون ؛از حودم بگم ؟  آقا  من   می دونم  اونی  که  شما 

 می خواین  من نبودم  ولی خوب می دونم شما بهتر از اونی هستین  که 

من می دونم.

 آقا اینی که من از شما میگم یه سعادته . از تون می خوام این سعادت  یار

همیشگی من  باشه ؛ اینی که شما نظرتون با ما باشه و سایه عزت شما

 بالای سرمون برا ما کافیه . آقا دستمون بگیر کوچه علی چپ نریم.

            ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم 

                                           ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما